Για μια χώρα, η χρήση της γλώσσας της σημαίνει την ανεξαρτησία της»

ο

Με αφορμή τον πρόσφατο θάνατο της μεγάλης Ελληνίστριας και κατ’ επιλογήν Ελληνίδας Ζακλίν Ντε Ρομιγύ θυμήθηκα μια φράση της:

«Για μια χώρα, η χρήση της γλώσσας της σημαίνει την ανεξαρτησία της»

Η γλώσσα είναι η ζωντανή ανάμνηση κάθε λαού. Είναι η σφύζουσα φλέβα που που συνδέει την καρδιά της ιστορίας στα χαντάκια του χρόνου με το σώμα του Νέου Ελληνισμού. Δεν πιστεύω στη θεωρία του αίματος. Ή τουλάχιστον δεν μπορώ να την αποδείξω. Όμως, οι Έλληνες κάθονται εδώ και χρόνια αντίκρυ στις ίδιες ακροθαλασσιές και ψιθυρίζουν τα ίδια λόγια, με τον ίδιο τρόπο. Αυτή η γλώσσα, πάντα αρυτίδωτη και νέα παρά τα χρόνια της, τραβάει μια γραμμή από τον Όμηρο και την ενώνει με τον Ελύτη. Μπορεί η γραμμή να μην είναι ευθεία. Να έχει σκαμπανεβάσματα. Αλλά, πάντως, είναι συνεχόμενη.

Άλλοι προσπαθούν να μιλήσουν πιο σύνθετα, με φορτωμένες εκφράσεις, πιο επιτηδευμένα και δύσκολα. Αυτοί θέλουν να κρατήσουν τη γλώσσα ως λάφυρο μέσα σε μια κλειστή κάστα. Άλλοι προσπάθησαν να μιλήσουν απλά. Να απογυμνώσουν τη γλώσσα από τα βαρίδια και τις περιττές καλολογίες. Να την απαλάξουν απ’ ότι τη βαραίνει, απ΄ότι κρύβει την αλήθεια και θολώνει την κρίση.   Όπως ο Σεφέρης που ζητούσε να μιλήσει απλά, να του δοθεί απλώς αυτή η χάρη γιατί έβλεπε ακόμα και την τέχνη του να φαγώνεται από τα μαλάματα το πρόσωπό της. Όπως λέει και ο Γ. Σεφέρης στο ποίημα “Ένας γέροντας στὴν ἀκροποταμιά” :

[...] Δὲ θέλω τίποτε ἄλλο παρὰ νὰ μιλήσω ἁπλά, νὰ μοῦ δοθεῖ
ἐτούτη ἡ χάρη.
Γιατὶ καὶ τὸ τραγούδι τὸ φορτώσαμε μὲ τόσες μουσικὲς
ποὺ σιγὰ-σιγά, βουλιάζει
καὶ τὴν τέχνη μας τὴ στολίσαμε τόσο πολὺ ποὺ φαγώθηκε
ἀπὸ τὰ μαλάματα τὸ πρόσωπό της
κι εἶναι καιρὸς νὰ ποῦμε τὰ λιγοστά μας λόγια γιατὶ ἡ
ψυχή μας αὔριο κάνει πανιά. [...]

Η γλώσσα είναι πηγή εθνικής αυτοσυνειδησίας. Ότι περάσαμε, ότι τραγουδήσαμε, ότι πάθαμε σ’αυτήν την πολυχιελιετή διαδρομή βρίσκεται καλά φυλαγμένο στη γλώσσα. Είναι χαραγμένο στην ούγια των λέξεων. Εκεί μέσα βρίσκεται η πραγματική μας ταυτότητα. Όλα τα σφάλματα, οι συμπεριφορές, τα πάθη του γέννους, οι δόξες, οι ταπεινώσεις, όλα εκεί βρίσκονται γραμμένα.

Η αλήθεια, λοιπόν, αντικατοπτρίζεται στην καθαρότητα και τη διαύγεια της γλώσσας. Και η αλήθεια είναι μια βέργα που δεν λυγίζει με τίποτα. Όταν η γλώσσα μείνει γυμνή από τις περιττές φιοριτούρες και τον επίπλαστο λυρισμο και συναισθηματισμό θα απομείνει μονάχα γυμνή η αλήθεια. Θα φύγει το μελάνι που κρύβει την πραγματικότητα. Και μόνο έτσι η γλώσσα, καθαρή και κρυστάλλινη θα μπορέσει να εκπληρώσει τον υψηλό της σκοπό, να τραγουδήσει το «οικουμενικό τραγούδι». Να μιλήσει για τη «φύση των πραγμάτων».

Μα όλα για μένα σφάλασι και πάσιν άνω κάτω,
για με ξαναγεννήθηκεν η φύση των πραμάτω

Ερωτόκριτος, Γ΄, 1277-1278. Ερμής, 1985. 194.

Αντίθετα πολλοί είναι αυτοί που ξεσκίζουν τις σάρκες της γλώσσας με οργουελιανή δεινότητα. Το κατασταλτικό υπουργείο δημόσιας τάξης έγινε μέσα σε μια νύχτα υπουργείο “Προστασίας του Πολίτη”. Οι λέξεις χάνουν σε κάθε ευκαιρία τη σημασία τους και μετατρέπονται σιγά σιγά σε προπαγανδιστικό όπλο παραπλάνησης. Η μάστιγα των λέξεων έχει εξαπλωθεί παντού. Τα δισέγγονα του Χίτλερ στην Ελλάδα μιλάνε για “Πατριωτισμό” και εννοούν φυσικά “Φασισμό” ή “Ναζισμό”. Επιφανειακά αποκηρύσσουν αυτές τις έννοιες, στην πραγματικότητα, όμως, τις ταυτίζουν με τον πατριωτισμό ώστε να τον καταστήσουν συνώνυμό τους. Σπουδαία δουλειά αδέρφια. Ο παππούς Γκέμπελς θα ήταν υπερήφανος για σας. Είδατε τι υπηρεσία μπορούν να προσφέρουν οι λέξεις;

Σήμερα η κακοποίηση της γλώσσας συνεχίζεται με αμείωτο ρυθμό. Μια περιδιάβαση στις τηλεοράσεις, στις εφημερίδες, στα ιστολόγια είναι αρκετή για να διαπιστώσει κανείς την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η γλώσσα. Οι περισσότεροι γράφουν με γκρικλις και μιλούν με λιγότερες από πενήντα λέξεις. Η παλιότερη πρόταση της σημερινής υπουργού Παιδείας (και κάποιων άλλων επιπλέον που δεν τα θυμάμαι) να καταστήσουμε τα αγγλικά επίσημη γλώσσα ακόμη προκαλεί ρίγη. Όμως θα ‘ρθει η στιγμή που όλα αυτά θα λάβουν τέλος και οι τόνοι θα επαναστατήσουν και οι λέξεις θα ζητήσουν εκδίκηση.

Για να αντιστρέψω, λοιπόν, τη φράση της Ζακλύν Ντε Ρομιγύ :

«Για μία χώρα, η μη χρήση της γλώσσας ή η κακή της χρήση, σημαίνει την υποδούλωσή της»

Ως κατακλείδα θα ήθελα να παραθέσω και ένα απόσπασμα από το περίφημο Άξιον Εστί του Οδ. Ελύτη σχετικά με τη γλώσσα:

Τὴ γλῶσσα μοῦ ἔδωσαν ἑλληνική.
τὸ σπίτι φτωχικὸ στὶς ἀμμουδιὲς τοῦ Ὁμήρου…
Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου στὶς ἀμμουδιὲς τοῦ Ὁμήρου…
Ἐκεῖ σπάροι καὶ πέρκες
ἀνεμόδαρτα ρήματα
ρεύματα πράσινα μὲς στὰ γαλάζια
ὅσα εἶδα στὰ σπλάχνα μου ν’ ἀνάβουνε
σφουγγάρια, μέδουσες
μὲ τὰ πρῶτα λόγια τῶν Σειρήνων
ὄστρακα ρόδινα μὲ τὰ πρῶτα μαῦρα ρίγη…
Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου, μὲ τὰ πρῶτα μαῦρα ρίγη…
Ἐκεῖ ρόδια, κυδώνια
θεοὶ μελαχροινοί, θεῖοι κ’ ἐξάδελφοι
τὸ λάδι ἀδειάζοντας μὲς στὰ πελώρια κιούπια.
Καὶ πνοὲς ἀπὸ τὴ ρεμματιὰ εὐωδιάζοντας
λυγαριὰ καὶ σχῖνο
σπάρτο καὶ πιπερόριζα
μὲ τὰ πρῶτα πιπίσματα τῶν σπίνων
ψαλμῳδίες γλυκὲς μὲ τὰ πρῶτα-πρῶτα Δόξα Σοί…
Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου, μὲ τὰ πρῶτα-πρῶτα Δόξα Σοί!..
Ἐκεῖ δάφνες καὶ βάγια
θυμιατὸ καὶ λιβάνισμα
τὶς πάλες εὐλογώντας καὶ τὰ καριοφίλια
στὸ χῶμα τὸ στρωμένο μὲ τ’ ἀμπελομάντιλα,
κνῖσες, τσουγκρίσματα
καὶ Χριστὸς Ἀνέστη
μὲ τὰ πρῶτα σμπάρα τῶν Ἑλλήνων!
Ἀγάπες μυστικὲς μὲ τὰ πρῶτα λόγια του Ὕμνου…
Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου, μὲ τὰ πρῶτα λόγια του “Υμνου.

Maxence Cyrin – La femme chinoise (Yellow Magic Orchestra)