ΣΟΛΩΜΟΣ: Οι μαθητές και ο "'Κρητικός"

ΣΟΛΩΜΟΣ: Οι μαθητές και ο "'Κρητικός"

Αποχαιρετώντας σιγά σιγά τον "Κρητικό",

( αργήσαμε, ε;) να δούμε κάποιες "εργασίες" των μαθητών που δίνουν το δικό τους βλέμμα για το ποίημα:

Η Μαίρη Καφετζοπούλου γράφει για τη θεϊκή υπόσταση της φεγγαροντυμένης:

3[20]

Κι ομπρός μου ιδού πού βρέθηκε μία φεγγαροντυμένη.

Ετρεμε το δροσάτο φως στη θεϊκιά θωριά της,

Στα μάτια της τα ολόμαυρα και στα χρυσά μαλλιά της.

 

το φεγγάρι γίνεται το μέσον για τη μετάβαση της αφήγησης απο την αγαπημένη σε μια άλλη γυναικεία μορφή, την οπτασία της φεγγαροντυμένης.Έτσι παρουσίαζεται να αναδύεται σαν μια άλλη Αφροδίτη, η υπερφυσική νεράιδα με μάτια ολόμαυρα και χρυσά μαλλιά.Σαν μια παραμυθένια νεράιδα...

4[21] 

Εκοίταξε τα’ αστέρια, κι εκείνα αναγάλλιασαν,

Και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν·

Κι από το πέλαο, που πατεί χωρίς να το σουφρώνει,

Κυπαρισσένιο ανάερα τα’ ανάστημα σηκώνει,

Κι ανεί τς αγκάλες μ’ έρωτα και με ταπεινοσύνη,

Κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη.

Τότε από φως μεσημερνό ή νύχτα πλημμυρίζει,

Κι η χτίσις έγινε ναός πού ολούθε λαμπυρίζει.

Η μυστηριακή γυναίκα έχει υπερφυσικές ιδιότητες:

• τη λούζει το φως των αστεριών, χωρίς να την καλύπτει, πατά στην επιφάνεια της θάλασσας χωρίς να βυθίζεται, ενώ το φως που εκπέμπει μεταμορφώνει σε μεταφυσικό το φυσικό τοπίο.

• Βρίσκεται σε πλήρη αρμονία με τη φύση, στοιχείο που μας παραπέμπει στις επιρροές του ευρωπαϊκού ρομαντισμού: τα αστέρια αντιδρούν στο κοίταγμά της αλλά και η ανοιχτή αγκαλιά της προς τη φύση υπογραμμίζει πάλι αυτό το στενό δεσμό..
• Η μορφή της αστραποβολούσας κόρης τον οδηγεί σε μια μνημονική αναζήτηση προκειμένου να ανακαλύψει την απαρχή της ανάμνησής της: ίσως ήταν μορφή ζωγραφισμένη σε κάποιο ναό, φιγούρα αγιογραφίας( αξίζει να σημειωθεί εδώ η αντίρρηση του Σ.Αλεξίου που θεωρεί ότι η ερωτική "διάθεση" της φεγγαροντυμένης προσκρούει στη θρησκευτικ'ή ερμηνεία, αφου θα ήταν βλάσφημο να μοιάζει η Παναγία με την περίπου γυμνή, ξανθή κόρη.άλλωστε μια υπερφυσική χριστιανική επιφάνεια της Παναγίας ή της Θείας Πρόνοιας θα περίμενε κανείς να συνοδεύεται απο κάποιο θαύμα για τη διάσωση και όχι να καταλήξει στο θάνατο της κόρης)

•                             "  Βρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα,

Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα,

Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου,

Που ετρέμαν και δε μ’ άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου·

Όμως αυτοί είναι θεοί, και κατοικούν απ’ όπου

Βλέπουνε μες στην άβυσσο και στην καρδιά τα’ ανθρώπου,

Κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου"

Η θέαση της φεγγαροντυμένης κόρης προκάλεσε στον Κρητικό τόσο έντονα συναισθήματα που δάκρυα πλημμυρίζουν τα μάτια του.Παραδέχεται ότι το "θεϊκό πρόσωπό" της έχει τη μαγική δύναμη να τον εξουσιάζει ακόμη και όταν δεν το βλέπει πια:

"Γιατί άκουγα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου,", διαβάζει τις πιο μύχιες σκέψεις του. Παράδοξος μεταφορικός λόγος που μεταδίδει την εκτός του κόσμου τούτου κατάσταση στην οποία βρισκόταν ο ήρωας μας.Θεά λοιπόν, η φεγγαροντυμένη που διεισδύει στα βάθη της ψυχής του, νιώθει τα πάθη και τις αγωνίες του,διαβάζει βαθύτερα μυστικά κια ανομολόγητες επιθυμίες..

• 5[22]    "Εχάθη, αλιά μου! αλλ’ άκουσα του δακρύου της ραντίδα"

Το δάκρυ που στάλαξε η φεγγεροντυμένη πανω στο χέρι του, η "εισφορά" 'οπως λέγεται, αποδεικνύει πάλι τη θεϊκή της της φύση, έχει πολλές και διαφορετικές επιδράσεις στη ζωή του: α) στο αφηγηματικό παρόν του, ως πρόσφυγας-ζητιάνος , όταν νιώθει πως βασανίζεται απο τους εφιάλτεςπαρελθόντος  του, το χέρι  αυτό με το μαγικό δάκρυ, αποκτά κατευναστικές ιδιότητες.Συγχρόνως στο "τώρα" του ναυαγίου, το χέρι του και συνεκδοχικά και ο ίδιος, αποκτά πρωτόγνωρη δύναμη

Θεϊκές επιρροές στη ζωή του Κρητικού απο μια  νεράιδα μαγική, υπερφυσική, παραμυθένια..

Η Κατερίνα Βλάχου  γράφει   για τον ανεκλάλητο ήχο:

" Στο απόσπασμα 5[22] του «Κρητικού» και συγκεκριμένα από το στίχο 23 και εξής, εμφανίζεται ένα νέο μαγικό στοιχείο. Καθώς ο ήρωας κολυμπάει γρήγορα κρατώντας την αγαπημένη του, ξαφνικά γίνεται νωθρός, διότι επηρεάζεται από έναν ευχάριστο, σαγηνευτικό μουσικό ήχο. Αυτό το σύμβολο διαδέχεται στην ποιητική αφήγηση το πλαστικό, οπτικό σύμβολο της φεγγαροντυμένης.(στίχοι 23-24)

Ο ναυαγός – ήρωας φαίνεται να αδυνατεί να καταλάβει την πηγή και το είδος του μαγικού αυτού ήχου. Έτσι, τον συγκρίνει με άλλους τρεις γοητευτικούς μουσικούς ήχους χρησιμοποιώντας τρεις αποφατικές παρομοιώσεις, με σκοπό να αναδείξει τη γλυκύτητα αυτής της μουσικής. Η πρώτη αποφατική παρομοίωση που χρησιμοποιεί είναι το τραγούδι του κρυφού έρωτα μιας κοπέλας σε ένα δάσος την ώρα του δειλινού (στ. 25-28), στη συνέχεια αναφέρει ένα κρητικό αηδόνι που τραγουδάει στους ψηλούς βράχους που έχει τη φωλιά του και η λαλιά του φτάνει μέχρι μακριά και ασκεί μεγάλη επίδραση στη φύση (στ.29-34). Επίσης, η τελευταία αποφατική παρομοίωση παρουσιάζει τον ήχο του σουραυλιού να ακούγεται στον Ψηλορείτη με θέα την Κρήτη την ώρα του μεσημεριού (στ. 35-42). Καταδεικνύεται, μ’ αυτόν τον τρόπο, η εντύπωση που κάνει ο ήχος στον ήρωα και η επίδραση που ασκεί στον εσωτερικό του κόσμο, ώστε αυτός να προσπαθεί μέσω βιωματικών εικόνων να βρει το είδος και την προέλευσή του.

Επιπλέον, ο παναρμόνιος ήχος δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί ακριβώς και γι’ αυτό του αποδίδονται γενικοί χαρακτηρισμοί. Ειδικότερα, είναι μοναδικός, είναι μουσική χωρίς λόγια ή δεν μπορούσε να περιγραφεί με λόγια, ήταν λεπτός, δεν είχε αντίλαλο και η απόσταση της πηγής του ήταν απροσδιόριστη (στ.43-48). Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ήχος ήταν πλούσιος και ευωδιαστός, γέμιζε τον αέρα και γι’ αυτό το λόγο ασκούσε και καταλυτική επίδραση σε όλες τις αισθήσεις του Κρητικού. Όπως παρατήρησε και ο Μάκριτζ, υπάρχει ηχητική ομοιότητα ανάμεσα στις λέξεις «Μαΐου» και μάγια που σχετίζεται με τη μαγευτική επίδραση του ήχου. Ακόμα, η δύναμη του ανεκλάλητου ήχου παρομοιάζεται με αυτή του Έρωτα και του Χάρου από τα οποία κανένας δεν μπορεί να ξεφύγει (στ.50). Άρα, ο Έρωτας και ο Χάρος αλλά και ο ήχος οδηγούν στην υπέρβαση των ατομικών ορίων, στην έκσταση και υπαγωγή της ατομικότητάς του σε μιαν ευρύτερη οντότητα.

Ο απόκοσμος ήχος ασκεί ακατανίκητη έλξη στην ψυχή του ήρωα, η οποία εκλαμβάνεται ως αρνητική έλξη αφού ο ήχος τον συναρπάζει τόσο πολύ, ώστε αυτός δεν μπορεί να προσηλωθεί στο σκοπό του, που είναι η σωτηρία της αγαπημένης του. Ο ήχος λοιπόν, είναι παραπλανητικός περισπασμός και αποτελεί όχημα για τη θέαση του υπερκόσμιου κάλλους. Συγκεκριμένα, του δημιουργεί την επιθυμία να απελευθερώσει την ψυχή του από τη σάρκα του και να τον ακολουθήσει. Αυτή η αντίληψη παραπέμπει στην πλατωνική και χριστιανική δυϊστική αντίληψη για τον κόσμο (ψεύτικος επίγειος κόσμος – ουράνιος αληθινός κόσμος) και για τον άνθρωπο (φθαρτό σώμα – αθάνατη ψυχή). Με απλά λόγια, επιθυμεί να τον ακολουθήσει σε μια ιδεατή διάσταση, να υπερβεί δηλαδή την ατομικότητά του (στ.51-54). Τέλος, σημειώνεται ότι ο Κρητικός δεν θα μπορούσε να απαλλαγεί από την έλξη που κατακλύζει το «είναι» του και που γι’ αυτήν ευθύνεται ο υπερκόσμιος ήχος, αν ο ίδιος ο ήχος δεν έπαυε από μόνος του (στ.55)."  

 

Ο Γιάννης Κωστόπουλος ,  μας χάρισε αυτή την όμορφη ζωγραφιά της φεγγαροντυμένης:

Και ο Τάσος Καφετζόπουλος εμπνεύστηκε αυτό το ποίημα ( το "κακό" είναι ότι το εμπνεύστηκε...στην ώρα του μαθήματος! Συγχωρεμένος  αν  η φεγγαροντυμένη τον συνεπήρε τόσο, που του γέννησε ποιητικό οίστρο...)

ο Κρητικός παλεύει να σώσει την καρδιά του

έχοντας μαζί του την όμορφη κυρά του,

έτσι όπως τον έσφιξε μέσα στην αγκαλιά του

γαλήνεψε η πλάση του κι ολάκερη η καρδιά του

Στο πέλαο φανερώθηκε μια φεγγαροντυμένη

νεράιδα λαμπερή ,μ' ασήμι προικισμένη.

η ομορφιά της άυλη, μ' αστέρια κεντημένη,

άφησ' ελπίδα και ζωή στη γη τη ταραγμένη

Η Χριστιάνα Γιάννη. μας έδωσε την  ποιητική της ματιά , εμπνευσμένη απο το θέμα  του σολωμικού έρωτα:

Ο Έρωτας.

Ορθολογισμός και καλούπια συχνά σφάλουν μπροστά του.

Αποκαλούμε καθαρότητα το να αποβάλλει κανείς κάθε συναίσθημα.

Εσωτερικός εξαναγκασμός.

Πληθαίνει η συχνότητα βροχής, τα μακρινά άστρα, ο μπλε ουρανός.

Υψώνονται σαν ξίφη, καίγοντας ανθρώπων αίσχη.

Υπάρχει πάντα ο σκοπός. Ο σκοπός.

Κάποια στεριά επιμένει να βυθιστείς.

Η Αγάπη ως έννοια αόριστη-ουσιαστική.

Έξω από τη θνητή φαντασία βρίσκονται μορφές θεϊκές

φτιαγμένες από εικόνες που αναβοσβήνουν σαν πόρτες μπροστά στα μάτια σου,

μαγεύουν μόνο ποιητές της ψυχής,

περπατούν και αιωρούνται συγχρόνως μέσα σε αισθήσεις αναμνήσεων

προερχομένων από τα "θέλω" και τα "χρειάζομαι" του καθενός.

Κι αν ο κόσμος μπορούσε να αδειάσει

μέσα στο άπιαστο κενό της αυτοάμυνας,

αν οι λεπτές βροχές που ξεγελούν μητέρες σκοπών

γέμιζαν τις σάρκες αξίας μηδέν αστέρων

τότε ίσως να μπορούσες να αριθμήσεις κόκκινες φωτιές.

Κι απο μένα,τι άλλο; πολλά πολλά μπράβο στα παιδιά!

Μπράβο τους, που "εις πείσμα των καιρών", 

εις πείσμα καταπονημένων χεριών...,

εις πείσμα ανύπνωτων νυχτών,

εξακολουθούν να δηλώνουν την αγάπη τους για τη Λογοτεχνία!

Και πάλι μπράβο!!!!

Σάββατο, 16 Οκτωβρίου 2010

Ο ΤΟΠΟΣ ΤΗΣ ΣΟΛΩΜΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

Ο τόπος στον Διονύσιο Σολωμό

αποπνέει μιαν ιερότη­τα. 

Τελεί υπό την εκδοχή, την ανάπτυξη ή την παρουσία του ιερού,

που πνευματοποιεί και αγιάζει τον κόσμο.

Το ιερό διέρχεται με λανθάνοντα τρόπο,  με τρόπο διακριτικό και ανεπαίσθητο, στα φυσικά και ιστορικά τοπία της ποίησης του Σολωμού.

Στην τελευταία φάση της ποίησης του Διονυσίου Σολωμού, με τον Κρητικό, τους Ελεύθερους Πολιορκη­μένους του Γ' Σχεδιάσματος και τον Πόρφυρα, το τοπίο καθίσταται τόπος του μυστικού βιώματος και των μυστηριακών δρωμένων. Όσα συντελούνται στην ποίηση της ωριμότητας του Σολωμού, τελούν πέραν του τό­που και του χρόνου. Τα τοπία δεν κατονομάζονται ή, αν κατονομάζονται, υπερβαίνουν σαφώς τα όρια του φυσικού ή ιστορικού τόπου. Γι' αυτό και μετατοπίζονται, μετα­στοιχειώνονται, για να αποκαλύψουν τον μυστικό, πλέον, και συγκλονιστικό τόπο της ιερότητας, του μεταφυσικού και μυστικού φωτός. Είμαστε πια στον τόπο της μυστικής ιερό­τητας.

O τόπος στον Κρητικό δεν είναι φυσικός. Είναι τόπος μυστικός, τόπος της αποκάλυψης. Γι' αυτό και μας μετα­θέτει σε μιαν άλλη προοπτική θέασης. Όλο το τοπίο του Κρητικού, ενώ εκκινεί από την ιστορία, τελεί ή κείται πέ­ραν της ιστορίας. Κάθε πραγματολογική ανάπτυξη του ποι­ήματος, οποιαδήποτε εμμονή στα ιστορικά συμφραζόμενα ή υπονοούμενα θα βίαζε το ποιητικό σώμα του Κρητικού.


Δεν έχουμε εδώ ένα ιστορικό ποίημα, ούτε συνακόλουθα μια επικέντρωση σ' ένα τοπίο της ιστορίας ή της ιστορικής πε­ριπέτειας του έθνους. Πρόκειται για ένα ποίημα αποκαλυ­πτικό, με την έννοια πώς έχουμε να κάνουμε με την απο­κάλυψη του ιερού, τη μυστική, μετα-ιστορική προβολή και αποκάλυψη της ανθρώπινης μοίρας και περιπέτειας.

Στα άχραντα μυστήρια και στην ημέρα τη στερνή της ανάστασης των νεκρών ομνύει ο Κρητικός, πού παραπέ­μπει, συγχρόνως, στο κυρίαρχο μυστικό βίωμα του φόβου και του τρόμου, που διαπερνά όλο το σώμα του ποιήματος.

Στην φρικτή, εν φόβω καί τρόμω, ημέρα της Αναστά­σεως των νεκρών και στον φρικτό, φοβερό τόπο της νεκρι­κής Κοιλάδας, κατά τη συντέλεια του αιώνος, παραπέμπουν και οι στίχοι πού ακολουθούν. Είμαστε πια στον μυστικό αποκαλυπτικό τόπο, στον τόπο της συντέλειας του κόσμου. Στον μεταϊστορικό τόπο της ανάστασης των νεκρών, σ' ένα τόπο άγιο, μ' ένα ουρανό" νιό", ξαναγεννημένο. Από το φυ­σικό και ιστορικό τοπίο έχουμε μετακινηθεί στον μεταφυσικό και μετα-ιστορικό τόπο. Τον τόπο της αποκάλυψης της μυστικής εμπειρίας, όπως τη συναντούμε και στη συγκλο­νιστική «Αποκάλυψη του Ιωάννου». .

«Λάλησε, Σάλπιγγα, κι εγώ το σάβανο τινάζω,

και σχίζω δρόμο και τσ' αχνούς αναστημένους κράζω:

«Μην εiδατε την ομορφιά που την Κοιλάδα αγιάζει;

Πέστε, νά ιδείτε τό καλό εσείς κι δ,τι σας μοιάζει.

Καπνός δε μένει άπό τή γη νιος ουρανός εγίνη.

Σαν πρώτα εγώ την αγαπώ καί θα κριθώ μ' αυτήνη».

«Ψηλά τήν είδαμε πρωί' τής τρέμαν τά λουλούδια,

στη θύρα τής Παράδεισος που εβγήκε με τραγούδια"

έψαλλε τήν Ανάσταση χαροποιά η φωνή της,

κι έδειχνε άνυπομονιά για νά 'μπει στο κορμί της'

ο Ουρανός ολόκληρος άγρίκαε σαστισμένος,

τό κάψιμο αργοπορούνε ό κόσμος ο αναμμένος"

καί τώρα ομπρός την είδαμε ογλήγορα σαλεύει

δμως κοιτάζει εδώ κι εκεί καί κάποιονε γυρεύει».

Έχουμε, στους πιο πάνω στίχους από τον Κρητικό, μιαν άλλη σολωμική νέκυια, μια άλλη κάθοδο στον Άδη. Μόνο που αυτή τη φορά είμαστε στον τόπο της αποκάλυ­ψης. Είναι ο τόπος της ανάστασης των νεκρών, με τον με­ταμορφωμένο πλέον κόσμο.Ο τόπος της αποκάλυψης του μυστηρίου της Ανάστασης των νεκρών.

Είναι σημαντικό, ακόμα, να υποδείξουμε πως η γυναι­κεία μορφή δεν είναι πλέον φυσική. Γι' αυτό και ή είσοδος της συντελείται μ' ένα τρόπο συγκλονιστικό, σ' έναν άλλο, πλέον, τόπο, που δεν μπορεί και δεν είναι φυσικός.

Ο τόπος του Κρητικού γίνεται τόπος αποκάλυψης του μυστικού φωτός. Τόπος αποκάλυψης του Ιερού. Έτσι, είναι η νύχτα που πλημμυρίζει «από φώς μεσημερνό», η χτίσις που γίνεται «ναός κι ολούθε λαμπυρίζει». Το τοπίο πλημμυ­ρίζει από ένα άλλο, αλλόκοτο, μυστικό φώς.

«Ακόμη έβάστουνε ή βροντή.............

Κι ή θάλασσα, πού σκίρτησε σαν τό χοχλό πού βράζει,

ησύχασε και έγινε δλο ησυχία και πάστρα,

σαν περιβόλι εόώδησε κι έδέχτηκε δλα τ' άστρα'

κάτι κρυφό μυστήριο έστένεφε τή φύση

κάθε ομορφιά νά στολιστεί καί τό θυμό ν' αφήσει.

Δεν εϊν' πνοή στον ουρανό, στή θάλασσα, φυσώντας

ού'τε δσο κάνει στον ανθό ή μέλισσα περνώντας,

δμως κοντά στήν κορασιά, πού μ' έσφιξε κι έχάρη

έσειόνταν τ' ολοστρόγγυλο καί λαγαρό φεγγάρι"

και ξετυλίγει ογλήγορα κάτι πού 'εκειθε βγαίνει,

κι ομπρός μου Ίδου πού βρέθηκε μία φεγγαροντυμένη.

Έτρεμε τό δροσάτο φώς στή θεϊκιά θωριά της,

στά μάτια της τά ολόμαυρα και στά χρυσά μαλλιά της».

Η αποκάλυψη της Ιερότητας και του μυστικού φωτός που κομίζει η φεγγαροντυμένη συντελείται σ' ένα τόπο με­ταθανάτιας γαλήνης. Όλα ακινητοποιούνται, σταματούν, τελούν σε στιγμή βαθύτατης έκστασης και μυστικής μαγεί­ας. Δεν είναι τυχαίο που το ίδιο μυστηριακό, αποκαλυπτικό σκηνικό θα συναντήσουμε και στο «Τρίτο Σχεδίασμα» των Ελεύθερων Πολιορκημένων, 

«Αλλά στης λίμνης το νερό, π' ακίνητο 'ναι κι άσπρο,

ακίνητ' όπου κι αν ιδείς, καί κάτασπρ' ως τον πάτο,

με μικρόν ίσκιον άγνωρον επαιξ' η πεταλούδα,

πού 'χ' ευωδίσει τσ' ύπνους της, μέσα στον άγριο κρίνο.

—«Άλαφροΐσκιωτε καλέ, γιά πες απόψε τί 'δες;»

—«Νύχτα γιομάτη θαύματα, νύχτα σπαρμένη μάγια!

Χωρίς ποσώς γης, ουρανός και θάλασσα νά πνένε,

ούδ' δσο κάν' ή μέλισσα κοντά στο λουλουδάκι,

γύρου σε κάτι ατάραχο π' ασπρίζει μες στή λίμνη,

μονάχο ανακατώθηκε τό στρογγυλό φεγγάρι,

κι όμορφη βγαίνει κορασιά ντυμένη με το φως του!».

Αυτή η ακινησία,η μυστηριακή γαλήνη, παραπέμπει σε μιαν άλλη πραγματικότητα και σ' έναν άλλο τόπο, πού δεν είναι του κόσμου τούτου. Υπερβαίνει τα φυσικά τοπία πού καθίστανται τόπος μυστικός, μυστηριακός, τόπος αποκάλυ­ψης.
Η  αποκάλυψη του Ιερού προϋποθέτει την υπέρβαση της φύσεως. Η φύση ιερώνεται, μεταστοιχειώνεται, μετα­ποιείται, μεταμορφώνεται. Το φως δεν είναι πλέον φως φυ­σικό, αλλά μυστικό.Η φύση, ως πειρασμός, υπερβαίνεται, γι' αυτό και τα φυσικά τοπία ακινητούν, γι' αυτό και προ­βάλλει μια μεταθανάτια γαλήνη, προκειμένου να αποκαλυ­φθεί η άλλη φύση,ο  άλλος τόπος, που δεν είναι του κό­σμου τούτου. Είναι ο κόσμος της μυστικής αποκάλυψης.

Στο πιο πάνω ποίημα η φύση καθίσταται ένθεη. Έχου­με την πλησμονή της μυστικής αγάπης, που οδηγεί στην ανθοφορία, στην αποκάλυψη της μυστικής ενότητας του κό­σμου.Ο τόπος δεν είναι πλέον φυσικός, άλλα μυστικός, ιε­ρός, όπως αποκαλύπτεται στην ολοκλήρωση της ποιητικής πορείας του Διονυσίου Σολωμού. Μιας πορείας που μας αποκαλύπτει ένα ποιητή ένθεο, ένα ποιητή της ιερότητας και του μυστικού, ένα ποιητή του μεταφυσικού μετα-ιστορικού δράματος του φωτός.

 Καταλήγοντας θα λέγαμε πως ο τόπος στο έργο του Διονυσίου Σολωμού δεν είναι το­πίο της επιφάνειας. Δεν παραπέμπει στο ανάλαφρο και στο ειδυλλιακό. Είναι τόπος της αποκάλυψης.
Στα τοπία του διέρχεται το ιερό πού ανθοφορεί  και πλημμυρίζει με ένα άλλο φώς τον κόσμο και τη φύση.

ΠΗΓΕΣ:

•          Νίκου Ορφανίδη, Ο ιερός τόπος (εκδόσεις Ακτή, Λευκωσία 2007)

•          Αλεξίου Στυλιανός, Σολωμικά. (Αθήνα, Στιγμή, 1994.)

•          Αθανασόπουλος Βαγγέλης, «Φως – Σώμα. Φως και υπερβατική σωματικότητα στο ποιητικό τοπίο του Σολωμού»,( Αθήνα, Καστανιώτης, 1995.)

Παρασκευή, 8 Οκτωβρίου 2010

Ο ΕΡΩΤΑΣ ΣΤΟΝ ΚΡΗΤΙΚΟ ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ

Το θέμα  του έρωτα  φαίνεται να είναι κεντρικό  στον «Κρητικό» του Σολωμού, αφού ο ίδιος ο ποιητής στις σημειώσεις  λέει ότι είναι το ποίημα του «θεοποιημένου έρωτα». Ο έρωτας στο  ποίημα – με έναν υπέροχα λυρικό τρόπο-συμπλέκεται με το θάνατο:

                                       ίσως δε σώζεται στη γη ήχος που να του μοιάζει

          Μόλις είν’ έτσι δυνατός ο Έρωτας και ο Χάρος.

             Μ’ άδραχνεν όλη την ψυχή, και να ‘μπει δεν ημπόρει"

Ο ποιητής μας έχει ήδη δώσει στην ενότητα 2[19]  το πρότυπο της ιδανικής γυναίκας:  είναι αυτή που έχει και αισθητικό και ηθικό κάλλος, όμορφη στο σώμα και στη ψυχή. Γι’ αυτήν την ιδανική γυναίκα ( που  στο ποίημα αντιπροσωπεύεται και με τη Φεγγαροντυμένη και με τον αρραβωνιαστικιά του) ο ήρωας  θα δρασκελίσει την αιωνιότητα και θα ζήσει ως άμεσο παρόν την ανάσταση των νεκρών στη Δευτέρα Παρουσία .  Την αρραβωνιαστικιά του  αγάπησε   πέρα από το χρόνο και τα ανθρώπινα μέτρα, ως τη Δευτέρα  Παρουσία ,και αυτός  ο πάναγνος έρωτάς του είναι εκείνος που του επέτρεψε τελικά μια ελάχιστη ματιά στην αιωνιότητα . Μετά την επαφή του ήρωα με τις δύο υπερβατικές εμπειρίες- τη φεγγαροντυμένη και τον ανήκουστο ήχο- η περιπέτειά του στη τρικυμισμένη  θάλασσα  θα  τελειώσει αλλά  με την  αγαπημένη του νεκρή :

«Και τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένη,

Την απιθώνω με χαρά, κι ήτανε πεθαμένη»

Πριν απο αυτό όμως βλέπουμε τον ήρωα  να μιλάει για την σύζευξη του Έρωτα με το Χάρο (Μόλις είν’ έτσι δυνατός ο Έρωτας και ο Χάρος).Αυτό θεωρείται    στοιχείο της Ορφικής και Ελευσίνειας λατρείας (Διόνυσος - Άδης είναι διπλή όψη του ίδιου μυθικού συμβόλου).Μας δίνει δυο γνωστές και ομοειδείς εκδηλώσεις του ίδιου καταλυτικού ενστίκτου, που ερεθίζει μέσα στην ψυχή του Κρητικού ο «γλυκύτατος ηχός». Το ένστικτο του θανάτου είναι ακριβώς η αντίθετη ροπή προς το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και της επιβολής. Ωθεί το άτομο στην αυτοκαταστροφή. Αντίθετα ο Έρωτας αντιπροσωπεύει μερική κατάργηση της ατομικότητας (συγχώνευση του Εγώ με το «ερώμενο» αντικείμενο).
Έρωτας και θάνατος, οι δύο αναπόδραστες βεβαιότητες , καταργούν τα σύνορα της ανθρώπινης ύπαρξης , η κάθε μια με το τρόπο της...

Ο θάνατος της αγαπημένης που θα κλείσει το ποίημα, σηματοδοτεί την αποτυχία της προσπάθειας του ήρωα ( την ήττα της ηθικής του θέλησης στο επίπεδο της δράσης ), η οποία στην ουσία είναι το πικρό αντίτιμο που πληρώνει ο Κρητικός για να φτάσει σε μια ανώτερη μορφή συνείδησης του κόσμου και των αξιών.

Ο Κρητικός, μέσα στην αφήγησή του, υποδεικνύει  τη δύναμη  του Έρωτα και του θανάτου .Χάρη στη συνεργασία αυτών των δύο μπόρεσε εκείνος να υπερβεί  το χρόνο ,παρ’ όλη την πληγή που του προκάλεσε ο θάνατος της αγαπημένης του· μπορεί να περιμένει με χαρά μια αιώνια ευδαίμονα ύπαρξη στον παράδεισο με την αγαπημένη του.

Μια άλλη αντίστοιχη οπτική βλέπουμε και στο συμβολισμό της φεγγαροντυμένης ως Αφροδίτη.Η  Αφροδίτη-Φεγγαροντυμένη, η θεά του έρωτα, λειτουργεί σαν  σύνδεσμος ανάμεσα στον επίγειο(σωματικό) και στον ουράνιο (ψυχικό)  ‘Ερωτα. Διδάσκει τον άντρα – τον ήρωα εδώ- ότι ο επίγειος έρωτας δεν είναι παρά ο δρόμος για να φτάσει στον ουράνιο.

Αυτά για τον ουράνιο έρωτα του Σολωμού!

Επειδή όμως έχουμε μπροστά μας και ένα όμορφο φθινοπωρινό  σαββατοκύριακο ,λέω  να κλείσουμε  με μια ματιά στον Έρωτα το γήινο, τον ανθρώπινο, αυτόν που είναι φτιαγμένος στο μπόι  του ανθρώπου…

Δύο καλοί μου φίλοι  μου έδωσαν τη δική τους ματιά:

η Βάσω( εδώ θα τη βρείτε) μου θύμισε πως ο Ρίτσος έλεγε:

 

    «Το ξέρω πως καθένας μοναχός πορεύεται στον έρωτα,
          μοναχός στη δόξα και στο θάνατο.
          Το ξέρω. Το δοκίμασα. Δεν ωφελεί.
           Άφησε με να έρθω μαζί σου....»

και ο Γιάννης βρήκε ένα υπέροχο τραγούδι  από τους «Χαΐνηδες»…Εδώ θα το ακούσετε.

Εγώ να  θυμηθώ τα λόγια του Λιαντίνη για τον έρωτα και το θάνατο( για να μη ξεχνάμε και το ταίριασμα που ο Σολωμός ήθελε...)

"Έρωτας και θάνατος"
Κάθε φορά που ερωτεύονται δύο άνθρωποι, γεννιέται το σύμπαν. Ή, για να μικρύνω το βεληνεκές, κάθε φορά που ερωτεύουνται δύο άνθρωποι γεννιέται ένας αστέρας με όλους τους πρωτοπλανήτες του. 
Και κάθε φορά που πεθαίνει ένας άνθρωπος, πεθαίνει το σύμπαν. Η, για να μικρύνω το βεληνεκές, κάθε φορά που πεθαίνει ένας άνθρωπος στη γη, στον ουρανό εκρήγνυται ένας αστέρας supernova."

(Φύσει αισιόδοξος άνθρωπος κρατώ το πρώτο μέρος στην υπογράμμιση).

O έρωτας είναι η βοή του βάθους της ύπαρξης, οι ήχοι της αβύσσου με την άγρια μαγεία.Μέσα του ο άνθρωπος βρίσκει  την αλήθεια τη δική του και την αλήθεια του άλλου...

Και ένα αγαπημένο  τραγούδι, όχι για τον Σολωμικό ουράνιο έρωτα , αλλά για το γήινο.. ,  αντί ευχών  για καλό σαββατοκύριακο!..

.